(foto’s op deze pagina volgen nog)
Op een landgoed op tien minuten fietsen van ons huis staat een tamme kastanje die ieder jaar uitbundig vrucht draagt. Ook dit jaar hebben we weer dankbaar kilo’s tamme kastanjes geraapt. De vele wandelaars blijken ook dit jaar geen concurrentie te vormen. Gunstig voor ons, maar eigenlijk ook wel zonde dat zo weinig mensen oog hebben voor het supervoedsel dat voor het oprapen ligt. Gezien de grote hoeveelheden eiwitten, vetten, vitaminen en mineralen zou de tamme kastanje een uitstekende vervanger kunnen zijn van allerlei eenjarige gewassen. Stel je voor: overal prachtige kastanjebomen met een grote waarde voor allerlei dieren in plaats van monoculturen die ieder jaar omgeploegd worden. En het hoeft natuurlijk niet te blijven bij kastanjes. Er zijn allerlei vruchtdragende bomen die kunnen dienen als basisvoedsel: hazelnoot, walnoot, et cetera. Maar dan moeten er wel heel veel geplant worden!
Opkweken van tamme kastanjes vanuit de kastanje zelf
Ik heb zelf kastanjes geraapt die nog maar net gevallen waren, zeg een dag ervoor. Kopen bij de supermarkt is meestal geen goede optie. Deze noten zijn vaak verhit en zullen niet meer kiemen. Je hebt ook wat mos nodig, van het type dat bijvoorbeeld wordt gebruikt in de potten van hangplanten. Ik heb zelf mos geraapt uit het bos. Zoals altijd geldt bij het gebruiken van materialen uit de natuur: beschadig niets, handel met omzichtigheid. De kastanjes moeten eerst langdurig gekoeld worden (stratificatie).
Procedure: dompel het mos enkele minuten onder in water en knijp vervolgens het water eruit. Aangezien ik het mos na een regenachtige periode uit de natuur heb gehaald heb ik verder geen water toegevoegd. Doe het vochtige, maar niet kletsnatte, mos in een flinke plastic zak. Een ritszak is handig, want dan kun je nu en dan gemakkelijk controleren of het mos nog vochtig genoeg is. De zak mag gerust vier liter zijn voor 25 kastanjes. Prik er gaatjes in zodat er lucht kan circuleren. Die circulatie hoeft niet heel snel plaats te vinden, dus maak er geen zeef van; heel veel gaatjes verhogen de kans op uitdrogen. Plaats de kastanjes losjes in het mos, zodanig dat ze elkaar niet raken en het mos de kastanje helemaal omringt. Het mos voorkomt uitdroging gedurende de koele periode. Bewaar de zak met kastanjes in de koelkast. Het is het beste als de kastanjes helemaal niet blootgesteld worden aan kamertemperatuur, daarom raap ik ze graag zelf. Zo weet je immers dat ze niet opgeslagen zijn geweest onder de verkeerde omstandigheden. De temperatuur in de koelkast mag niet onder de -2 graden Celsius dalen. Beste temperatuur ligt tussen de 0 en 3 graden Celsius. De zak met kastanjes tegen de achterwand van de koelkast leggen is mogelijk te koud. Gebruik eventueel een (vlees)thermometer om de beste plek in de koelkast te vinden. Laat de kastanjes tot februari in de koelkast.
Het planten binnenshuis of in de kas
Neem forse potten van een liter of vier en vul deze met vochtige aarde (géén potgrond waar veen voor afgegraven is gebruiken), tot een paar centimeter onder de rand. Neem alleen kastanjes die ontkiemd zijn en plaats er eentje middenin de pot, bovenop de grond. Plaats vervolgens nog vijf kastanjes in een cirkel rond de eerste, hou een afstand van grofweg drie centimeter tot deze middelste. Als het goed is heeft iedere kastanje een wortel en deze moet uiteraard neerwaarts wijzen. Dek de kastanjes af met aarde, zodat ze allemaal een paar centimeter onder de grond zitten. Druk ietsje aan. Je kunt nu een transparante plastic zak over de pot zetten, zodat het vocht niet verdampt. Check iedere paar dagen of de kastanjes al boven de grond komen. Zodra de zaailingen zich vertonen hebben ze zonlicht nodig. Pas in mei, als er geen kans meer is op nachtvorst kunnen de boompjes de volle grond in. Als er toch onverhoopt (lichte) vorst overheen gaat, zal ongeveer de helft van de zaailingen overleven. Degenen die overleven zullen bovendien een trage groeistart maken. Plant de kastanje op dezelfde diepte als in de pot, neem hierbij zoveel mogelijk aarde mee rond de kastanje. Vul het gemaakte gat verder aan en druk licht aan. Goed vochtig houden, maar niet doorweken. Naarmate de boom zich meer en meer vestigt zal deze steeds minder kwetsbaar worden.
Uitplanten op de definitieve plek
In de loop van maart tot midden april, afhankelijk van de temperatuur, kunnen de zaailingen uitgeplant worden op hun definitieve plaats, zonnig en een bodem met goede drainage. Halfschaduw kan ook, maar de boom groeit dan traag en zal niet veel vrucht dragen. Zware kleigrond overleven ze meestal niet. Onderlinge afstand niet minder dan 8 meter, maar liever een paar meter meer. Het komt voor dat de jonge boompjes al na twee jaar vrucht dragen, maar reken op decennia voor er echt significant geoogst kan worden.
Update: kastanjes in koelkast ontkiemd!
23 maart, dus eigenlijk een maand te laat, de kastanjes uit de koelkast gehaald. Ongeveer de helft is ontkiemd! De lange, grillige kiemen geven aan dat ik te laat was met het uit de koelkast halen van de zak met kastanjes. Maar ze gaan natuurlijk gewoon gebruikt worden! Volgende stap: alles in potten planten!
Update: kastanjes maken groeispurt
De tamme kastanjes zijn zich prachtig aan het ontwikkelen. Mooi, fris groen.
22 juli, eindelijk de volle grond in!
Op 22 juli 2017 eindelijk de jonge boompjes in de natuur geplaatst. Iemand met veel kennis van voedselbossen heeft me wat geschikte plekken getoond. Niet te nat, niet te zware grond, temidden van andere bomen, maar wel op tenminste 10 meter van andere hoge begroeiing. En daar heb ik de zaailingen dan achtergelaten… Nu ja, niet helemaal, want ik weet de locaties en we houden de ontwikkelingen in de gaten!
Direct de volle grond in
Je kunt tamme kastanjes ook direct in de volle grond plaatsen, op een diepte van 3 tot 5 centimeter, dus direct na het rapen ergens planten. Als je rijen plant, zet de kastanjes dan tien centimeter uiteen en houd 45 cm afstand tussen de rijen aan. Zowel de wortel als de steel groeien uit de spitse kant van de kastanje. Je moet ze dan ook op de vlakke kant neerleggen. De wortel zal dan neerwaarts groeien en de steel naar boven. Je kunt eventueel wat mos op de aarde leggen, zodat vocht beter wordt vastgehouden. De grond moet altijd vochtig blijven. Als je het echt goed wilt aanpakken, plaats dan een kooi van kippengaas over iedere geplante kastanje. Deze moet zo\’n 35 centimeter worden ingegraven, zodat knaagdieren er echt vanaf zullen blijven. De kooi bestaat uit een ronde koker van gaas, aan de bovenzijde dichtgemaakt met een cirkel van gaas. Als de bodemtemperatuur boven de 13 graden komt kunnen de kastanjes beginnen met uitlopen. Dan kan het nog 3 tot 6 weken duren voor er iets te zien is.
Waardevolle ervaringen van anderen
Onderstaande ervaringen en nog veel meer waardevolle kennis vind je in de Facebookgroep Voedselbossen.
Marc van Hummelen heeft enkele jaren geleden een keer geëxperimenteerd met gekochte kastanjes uit Zuid-Frankrijk, bestemd voor consumptie. Gewoon in een groenten- en fruitwinkeltje een zakje kastanjes gekocht. Het waren hele dikke, met de naam ‘Limousin’. Heeft ze uitgeplant in het geografisch arboretum van Tervuren, in de Zuidfranse collectie. Meteen in de volle grond gestopt en het daaropvolgende voorjaar een kiempercentage van 100%. Hij zaait zaden van bomen en struiken overigens altijd meteen in volle grond. Geen ingewikkelde procedures van stratificatie, dat doet de seizoenswissel altijd veel beter. Ondanks dat de bomen wegens plaatsgebrek onder een scherm van beuk en den staan en ze daardoor vrij traag groeien, dragen ze inmiddels vrucht. Marc heeft in eigen tuin ook tamme kastanjes, die tot zijn verbazing na vier jaar al vrucht droegen. Deze zijn echter onder optimale omstandigheden ontwikkeld.
Marijke Langeveld heeft kastanjes gekocht bij de biologische winkel en heeft ze in de koelkast gelegd. Gaat proberen een stel te laten kiemen op een plek in de tuin waar de klei niet al te zwaar is.
Monique Custers heeft ruim 15 jaar geleden een kastanje die was gaan ontkiemen in een pot op het balkon geplant. Ze had er aanvankelijk dertien geplant, maar er is er uiteindelijk één van overgebleven. Deze heeft maar liefst zeven jaar op het balkon gestaan! Eenmaal in de volle grond, in eigen tuin, ging de groei veel beter, maar de boom blijft vrij iel. Heeft dit jaar (2016) voor de tweede maal vrucht gedragen. De bodem bestaat uit zware kleigrond en hoewel een tamme kastanje niet zoveel eisen stelt aan de bodem, is kleigrond de minder ideale optie. Marc van Hummelen adviseert om bodembedekking toe te voegen: een dik pak bladeren rond de stam, eventueel met daarop een laagje compost om de bodemorganismen in topvorm te krijgen, zodat ze de mulch goed aankunnen.
Goran Christiansson vult een emmer of een grote pot deels met zand en daar bovenop een laag vers geplukte kastanjes. Daarop weer een laag bladeren tegen uitdroging. De emmer koel wegzetten, beschermd tegen muizen en andere knaagdieren. Haal ze weer tevoorschijn in het voorjaar, als de ontkieming begint. Ze hadden meer dan 80% kiemsucces en de boompjes zijn uitgeplant in de omgeving van Soest. Hij wil een keer leren enten zodat je selectierassen kan laten groeien met grotere noten die bovendien gemakkelijker zijn te schillen. Vraagt zich af of er in Europa iemand bezig is op dezelfde manier als Phil Rutter (neo-hybride, nieuwe soorten).
Carsten Engel merkt op dat Eric Toensmeier in zijn boek ‘Paradise Lost’ zegt dat als een straat aan twee kanten beplant is met tamme kastanjes, elk huishouden genoeg meel kan oogsten voor 37 broden.
Meer tips? Mail ze me!